Susturulamayan Hafıza: Rithy Panh ve Kızıl Kmerlerin Gölgesinde Sanat
Bir insanın geçmişini unutması mümkün mü? Ya da unutturulmaya çalışılan bir geçmişi sinema ile yeniden hatırlatması? Rithy Panh, Kamboçya’nın en karanlık dönemini yaşayan ve onu sinema aracılığıyla dünyaya anlatmaya çalışan bir sanatçı. Ancak bu yolculuk, sadece anıları canlandırmak değil, aynı zamanda baskı, sansür ve ötekileştirilme ile yüzleşmek anlamına geliyordu.
Soykırımın Çocuk Tanığı
Rithy Panh, 1964 yılında Kamboçya’da doğdu. Çocukluğunun en güzel yılları, Kızıl Kmerler’in acımasız rejimi altında bir kâbusa dönüştü. 11 yaşındayken ailesi ve milyonlarca Kamboçyalı ile birlikte zorla çalışma kamplarına gönderildi. Açlık, hastalık ve ağır koşullar altında ailesinin çoğunu kaybetti. Ölüm kamplarından kaçmayı başardığında, geride sadece derin bir travma ve silinmek istenen bir tarih vardı.
Sanatın Tanıklığı
Rithy Panh, Fransa’ya iltica ettiğinde sinemanın gücünü keşfetti. Kendi yaşadıklarını ve halkının unutturulmak istenen acılarını anlatmak için kamera arkasına geçti. 2013 yapımı *The Missing Picture* (Kayıp Resim), çocukluğunda yaşadığı travmayı anlatan, balmumu heykellerle görselleştirilen bir başyapıt oldu. Film, Cannes Film Festivali’nde ödül alarak dünyaya Kamboçya’daki soykırımı yeniden hatırlattı. Ancak bu başarı, onun Kamboçya’daki bazı kesimler tarafından hedef haline gelmesine neden oldu.
Ötekileştirilmiş Bir Sanatçı
Kamboçya’daki hükümet ve Kızıl Kmer geçmişiyle yüzleşmek istemeyenler, Panh’ın eserlerini sansürlemeye ve onun sesini kısmaya çalıştı. Belgeselleri ülkede gösterime girdiğinde, devlet yetkilileri tarafından sansüre uğradı ve birçok medya organı tarafından hedef gösterildi. Rejimin destekçileri onun "ülkesini kötüleyen" biri olduğunu söyleyerek iftira kampanyaları yürüttü. Kendi ülkesinde bir yabancı, bir muhalif, bir istenmeyen kişi olarak görülmeye başlandı.
Sessizliği Kıran Sinema
Ancak Rithy Panh yılmadı. *S21: The Khmer Rouge Killing Machine* belgeselinde, işkencecileri ve kurbanları yüz yüze getirerek tarihin en karanlık hesaplaşmalarından birini ekranlara taşıdı. Bu film, Kamboçya’da büyük yankı uyandırdı ve inkâr edilen bir soykırımın gerçekliğini gün yüzüne çıkardı.
Bugün Rithy Panh, Kamboçya’da ve dünyada tarih, hafıza ve adalet mücadelesinin en önemli sanatçılarından biri. Susturulmaya çalışılsa da, sansüre uğrasa da, ötekileştirilse de sinema onun en güçlü silahı olmaya devam ediyor. Çünkü geçmişi unutmak, aynı acıları tekrar yaşamak demektir.
Alternatif sahnenin ışıkları altında, baskıya boyun eğmeyen sanatçılar için bir yer var. Rithy Panh gibi isimler, sanatın sadece estetik değil, aynı zamanda bir direniş biçimi olduğunu gösteriyor. Susturulamayacak kadar güçlü, unutturulamayacak kadar gerçek!
AGORA AJANSI - CHANNEL24
